Orta Asya ülkeleri son yıllarda ordularını güçlendirmek için insansız hava araçları (İHA) ve silahlı insansız hava araçlarına (SİHA) ilgi gösteriyor.
Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan bu ülkeler arasında yer alıyor.
Bu ülkelerin önemli bir bölümünün, insansız hava aracı alımında yüzünü git gide daha fazla Türkiye’ye döndüğü görülüyor.
Türk şirketlerin İHA ve SİHA ihracatı son yıllarda artıyor.
Peki Orta, Asya ülkeleri Türk İHA ve SİHA’larına hangi boyutta ilgi gösteriyor? Kullanım amacı ne?
Bu ülkelerin haber kuruluşlarında konuyla ilgili çıkan haberler üzerinden inceledik.
Özbekistan
BBC İzleme Servisi’nin aktardığına göre Taşkent merkezli internet haber sitesi Podrobno, 16 Kasım’daki haberinde, Özbekistan Devlet Başkanı Şevket Mirziyoyev’in ülkesinin güneyinde yer alan, Afganistan sınırındaki Surhanderya Bölgesi’nde bir askeri birliği ziyaret ettiği ve burada kendisine Türk drone’larının gösterildiği aktarıldı.
Bu drone’ların Afganistan sınırını gözetlemek için kullanıldığı belirtiliyor.
Habere göre askeri yetkililer Mirziyoyev’e, Özbek ordusunun kapasitesinin artırılması yolundaki çabaları anlattı ve bu kapsamda modern silah sistemleri ve drone’lara yönelik ilgilerinden bahsetti.
Haberde, “Devlet Başkanı de İHA’ların öneminden bahsetti ve uzmanlarla bunların üretimine dair konuları ele aldı” ifadelerine yer verdi.
Podrobno’ya göre Mirziyoyev ziyarette, Bayraktar TB2’nin uçuş gösterisini de izledi.
Bayraktar TB2, Baykar şirketi tarafından üretilen bir SİHA modeli.
2022 yılının Ocak ayında ise Özbekistan Savunma Sanayii Devlet Komitesi, ‘Şahin’ adıyla İHA üretimine başladıklarını açıklamıştı.
Komite bu İHA’ların yerli üretim olduğunu belirtmişti.
Kazakistan
BBC İzleme Servisi’ne göre Kazakistan’da devlete ait haber kuruluşu, Astana merkezli Kazakinform haber ajansı, 28 Kasım’da yayımladığı haberinde, Kazakistan Savunma Bakanlığı’nın, envanterlerinde drone’ların da yer aldığını söylediğini aktardı.
Haberde, bunun sayısı sorulduğunda ise “Yeteri kadar” cevabının alındığı belirtildi.
Kazakistan Savunma Bakanı Ruslan Jaksilikov Aralık ayında yaptığı açıklamada, Kazakistan’ın Güney Kore ile ortak drone üreteceğini belirtti.
Anadolu Ajansı (AA), Mayıs 2022’deki haberinde Türk Havacılık Uzay Sanayii AŞ.’nin (TUSAŞ) Kazakistan Engineering şirketiyle yaptığı yeni mutabakat zaptı kapsamında Anka İHA’sının Kazakistan’da ortak üretileceğini duyurdu.
Kazak yetkililer aynı dönemde benzer bir açıklama yaptı.
Kazakistan Savunma Bakanlığı, Kasım 2023’te, Türk drone’larının ülkedeki üretimi için bir yerel şirket aradığını açıkladı.
Konuyla ilgili Kazak basınındaki haberlerde, bakanlığın şu açıklamayı yaptığı belirtildi:
“Kazakistan Savunma Bakanlığı, Sanayi ve İmar Bakanlığı ile, İHA’ların üretimi için yerel şirketlerin seçimi konusu üzerinde çalışmaktadır.”
Haberlere göre Kazakistan Savunma Bakanlığı ayrıca, Türkiye ile yapılacak bir anlaşma çerçevesinde Türk drone teknolojisinin Kazakistan’a transfer edilmesinin planladığını da belirtti.
25 Aralık 2023’te AA’nın yayımladığı haberde ise, Kazakistan Savunma Bakanlığı’nın, Kazak askerlerin TUSAŞ üretimi bir drone olan ANKA-S’yi test etme sürecine ilişkin görüntüleri paylaştığı belirtildi.
Habere göre İHA Muharebe Kullanımı Eğitim Merkezi Başkanı Şokan Musabekov, askeri testin başarıyla tamamlanması halinde ANKA-S’nin Kazakistan Hava Savunma Kuvvetleri’nin filosuna dahil edileceğini söyledi.
Tacikistan
Tacikistan, Mayıs 2022’de Ebabil-2 adlı drone’ların üretimi için İran ortaklığıyla bir fabrika kurdu.
Açılış töreninde konuşan İran Genelkurmay Başkanı Muhammed Bakıri, “Şimdi, yerel ihtiyaçlarımıza yanıt vermenin yanı sıra, güvenliği ve kalıcı barışı güçlendirmek için dost ve müttefik ülkelere askeri teçhizat ihraç edebiliyoruz” diye konuştu.
Tacikistan basınına bakıldığında, fabrikada drone üretiminin başlayıp başlamadığına dair henüz net bir bilgi bulunmuyor.
BBC İzleme Servisi’ne göre, Nisan 2022’de haber kuruluşları Tajik News ve Azda TV‘ye verdiği röportajlarda bir Tacik diplomat ise “Türkiye’nin, Afganistan’dan gelen tehditlerle mücadelede kullanması için Tacikistan’a Bayraktar TB2 sattığını” söyledi.
Azda TV’nin haberinde, “Adını açıklamak istemeyen Tacik bir diplomat, Azda TV‘ye verdiği röportajda Türk insansız hava araçlarının Tacikistan’a satıldığını doğruladı. Ancak daha fazla ayrıntı vermeyi reddetti” ifadesine yer verildi.
Ancak bunun ilgili yetkililer tarafından açıktan bir resmi açıklama yapılmadı.
Azda TV‘nin aktardığına göre bu haber, Tacikistan ve komşusu Kırgızistan’da çeşitli tepkilere yol açtı.
Kanal, “Tacik sosyal medya kullanıcılarının satın alma işlemini memnuniyetle karşıladığını, Kırgız yetkililerin ise bu konudaki endişelerini dile getirdiğini” belirtti.
Kırgızistan ile Tacikistan arasındaki ilişkiler, son yıllarda tartışmalı sınır bölgelerinde yaşanan çatışmalar nedeniyle gergin bir durumda.
Bu gerginlik Eylül 2022’de derinleşmişti.
2022’de Kırgizistan-Tacikistan sınırında yaşanan çatışmaların ardından Tacikistan İçişleri Bakanlığı yaptığı açıklamada, Kırgızistan drone’larının düzenlediği hava saldırılarının, İsfara kenti ve de Bobojon Ghafurov Bölgesi’nde sivil ölümlerine ve yerleşim alanlarındaki konutların yıkımına neden olduğunu söylemişti.
Nisan 2022’de Kırgizistan Dışişleri bakanı Ceenbak Kulubayev de Türkiye’den Tacikistan’a drone temin edildiğini söylemiş, ancak Kırgizistan Ulusal Komitesi Sözcüsü, komşu ülkelerin drone aldığı dair haberlerin teyitsiz olduğunu belirtmişti.
Kırgızistan
Kırgızistan uzun bir süredir güneyindeki Batken bölgesindeki güvenliği artırmaya çalışıyor.
Burası Tacikistan, Özbekistan ve Afganistan’la sınırın bulunduğu, merkezden uzak ve istikrarsız bir bölge.
Bu bölge geçmişte, çeşitli ülkelerin ‘terör örgütü’ listesinde yer alan Özbekistan İslami Hareketi’nin silahlı isyanlarına tanıklık etti.
Bölgede, 1991’de Kırgizistan’ın bağımsızlığından bu yana süren sınır tartışmaları nedeniyle Kırgız , Özbek ve Tacik sınır muhafızları arasında çatışmalar da yaşandı.
2021 yılında Kırgizistan, sınırdaki birliklerini güçlendirmek için Bayraktar TB2 SİHA’larını aldı.
AA, Cumhurbaşkanı Sadır Caparov’ın Kırgızistan Milli Güvenlik Devlet Komitesi Sınır Muhafız Hizmetleri’ne ait TB2 SİHA’ları için kurulan üssün açılışını yaptığını duyurdu.
Ajansın Ekim 2023’teki haberine göre de Kırgızistan, Türkiye’den TUSAŞ üretimi Aksungur ve Baykar Akıncı drone’larını satın aldı.
Cumhurbaşkanı Caparov, Milli Güvenlik Devlet Komitesi Başkanı Kamçıbek Taşiyev’in eşliğinde teslim alınan Aksungur ve Akıncı’nın konuşlandığı üste incelemelerde bulundu.
Ajans, bir gün sonra ise, bir tabikat yapıldığını, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov ve Baykar Genel Müdürü Haluk Bayraktar’ın da takip ettiği tatbikatta, Bayraktar TB2, Akıncı ve Aksungur dronelarının da yer aldığını belirtti.
BBC İzleme Servisi’nin aktardığına göre Bişkek merkezli AKIpress haber ajansı tarafından 27 Kasım 2023’te yayımlanan bir haberde, o dönem Kırgizistan Savunma Bakan Yardımcısı olan Ruslan Mukambetov, ülkesinde Türk şirketlerinin ürettiği TB2, Aksungur ve Akıncı drone’larının bulunduğunu söyledi.
17 Ocak 2023’te, Kırgızistan Cumhurbaşkanlığı Basın Sözcüsü Daiyrbek Orunbekov ise Kırgızistan’ın TUSAŞ üretimi Anka drone’larından da aldığını açıklamıştı.
Kaktus Media adlı, Bişkek merkezli bağımsız internet haber sitesinin haberine göre Orunbekov, kamu personelinin bu satın alışın bütçesine katkı yaptıklarını söyledi ve onlara teşekkür etti.
BBC İzleme Servisi’nin aktardığına göre Kırgız haber sitesi Kundemi’ye konuşan askeri uzman Toktogul Kahçeyev, bir NATO üyesi olan Türkiye’den SİHA satın alınmasının, Kırgızistan’ın Rusya liderliğindeki Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü üyesi olması nedeniyle bir çelişki yarattığını söyledi.
Bununla birlikte habere göre Kahçeyev, bu drone’ları almanın ülkenin sınırlarını güçlendireceğini ve ülkeyi ‘terörist gruplardan’ koruyacağını belirtti.
Türkmenistan
Türkmenistan’da, 2021’deki bağımsızlığın 30. yılı için düzenlenen askerî geçit töreninde sergilenen Türkmenistan silahlı kuvvetleri envanterindeki bazı silahlar arasında Bayraktar TB2 de yer aldı.
Son olarak Eylül 2023’te haberlere göre Türkmenistan’da bağımsızlığın 32. yılındaki askeri törende de Bayraktar TB2 yer aldı.
Hükümete yakın internet haber sitesi Turkmenportal, 27 Aralık 2023’teki haberinde, eski devlet başkanı, Türkmenistan Ulusal Konseyi Halk Maslahatı Başkanı Gurbanguli Berdimuhamedov’un , 26 Aralık’ta, Aşkabat’ta, Baykar CEO’su Lütfü Haluk Bayraktar ve BMC CEO’su Fuat Tosyalı ile görüştüğünü yazdı.
Haberde Türk şirketlerin bazı savunma ürünleriyle ilgili teklifler yaptığı belirtildi.
Haberde neyin önerdiği belirtilmezken “anlaşmalara varıldı” ifadesi kullanıldı.
